Yapay Zeka Çağında Arama Motorlarının Dönüşümü ve Güvenilirlik Sorunu

Yapay Zeka (YZ) internet kullanan ve erişen herkesin hayatına farklı seviyelerde de olsa girmiş durumda. Haftalık olarak farklı konularda e-posta aboneliklerini okumayı çok severim, bu pazar günü Susam Bülten‘den yapay zeka (yz) ile değişen arama alışkanlıklarına dair yazı geldi, abone olmanızı tavsiye ederim. Bu konuda biraz daha detaylı araştırma yaptım; bu yazı YZ’nin arama motorlarını dönüşmesi, reklam gelirlerinin düşüşü ve sonuçlarının güvenilirliği bu yazıda ele almaktadır, iyi okumalar diliyorum.

Yapay zekâ (YZ), kullanıcıların bilgiye erişim biçimlerini kökten değiştirmeye başladı. Artık sorularımızı tarayıcıya yazmak yerine, ChatGP, Perplexity veya Google Gemini gibi YZ destekli sohbet motorlarına yöneltiyoruz. Bu durum hem kullanıcı alışkanlıklarını hem de arama motorlarının işleyişini hızla dönüştürüyor. Aşağıda ki bültenden almış olduğum görselde görebileceğiniz üzere geleneksel arama motorları aramaların azalma (pazarı kaybetti diyemeyiz halen %90 Google) dikkat çekiyor. Yapay zeka odaklı aramaların artmasında temelleri beş ana başlık altında toplayabiliriz;

• Anında Cevap ve Kolaylık: YZ destekli arama motorları, birden fazla bağlantıya tıklamadan tek bir özet yanıt sunar. Kullanıcılar, uzun link listeleri yerine hızlı ve derli toplu cevaplar almayı tercih ediyor.
• Kişiselleştirilmiş Yanıtlar: YZ motorları, kullanıcının sorgusunu bağlam ve niyete göre analiz ederek kişiselleştirilmiş sonuçlar verir. Geçmiş aramalar, tercih edilen içerik türleri ve bağlamsal veriler sayesinde her kullanıcıya özel yanıtlar üretilebiliyor.
• Doğal Dil İşleme (NLP) Avantajı: Geleneksel arama motorları anahtar kelime eşleştirmesine dayanırken, YZ motorları daha karmaşık ve anlam tabanlı sorguları çözebilir. Bu, özellikle araştırma veya teknik sorular için büyük kolaylık sağlar.
• Reklamsız ve Temiz İçerik Sunumu: Kullanıcılar, sponsorlu bağlantılarla dolu sayfalardan uzak durarak doğrudan bilgiye ulaşmayı tercih ediyor. Bu durum YZ sohbet motorlarının çekiciliğini artırıyor.
• Sağlık: Sağlık tabanlı aramalarda arama motorlarında hızlı kayıp var. Sanırım özellikle ChapGPT’nin sağlık alanında kalabalık sayfalarda gezinmek yerine sesli biçimde AI ile sohbet etme tercihi önemli bir etken gibi duruyor.

Arama Motorlarının Nasıl Etkilendiği ve Dönüşümü

Google ve Bing gibi geleneksel arama motorlarının ana gelir modeli reklamlara dayanır. Ancak YZ özetleri, kullanıcının bağlantılara tıklamasını gereksiz kılarak CTR (Click-Through Rate) oranlarında düşüşe yol açıyor. The Guardian ve NYT gibi yayıncılar, trafiklerinde dramatik azalmalar rapor ediyor.

SEO (Search Engine Optimization), içeriklerin arama sonuçlarında üst sıralarda görünmesini hedeflerken; AEO (Answer Engine Optimization), içeriklerin YZ tarafından doğrudan alıntılanmasını amaçlar. Bu yeni trend:

• Kısa, net ve güvenilir yanıtları önceliklendirir.
• FAQ (Sıkça Sorulan Sorular) ve madde tabanlı içerikleri daha görünür kılar.
• Marka bilinirliğini artırırken organik trafiğin azalmasına yol açabilir.

Google, Gemini ve AI Overview gibi YZ özellikleriyle kendi arama motorunu dönüştürürken; Perplexity gibi yeni YZ tabanlı motorlar hızla pazar payı kazanıyor. Wolfe Research, bu rekabeti “YZ Silah Yarışı” olarak adlandırıyor. Alphabet’in 2025 yılı için 85 milyar dolarlık sermaye harcama planı, bu alanın stratejik önemini kanıtlıyor.

Yapay Zeka Sonuçlarının Güvenilirlik Sorunu

Birçok çalışma, LLM tabanlı arama araçlarının (ChatGPT, Bing Chat, Perplexity vb.) kaynak göstermede ciddi sorun yaşadığını gösteriyor. Bir çalışmaya göre, generative arama motoru çıktılarının yaklaşık %50’si kaynaksız veya desteklenmemiş: verilen referansların yalnızca %74–75’i gerçekten ilgili bilgi destekliyor. Yapılan araştırmalar sorunları üç başlık altında topluyor.

• Halüsinasyon ve Hatalı Bilgi Riski: Büyük Dil Modelleri (LLM’ler), zaman zaman yanlış ya da uydurma bilgiler (hallucination) üretebiliyor. Bu durum, özellikle sağlık ve finans gibi kritik konularda ciddi sorunlar yaratabiliyor.
• Güven Paradoksu: YZ çıktılarının akıcı ve ikna edici üslubu, kullanıcıların hatalı bilgileri sorgulamadan doğru kabul etmesine neden olabiliyor. Araştırmalar, yanlış ama akıcı bilgilerin daha hızlı benimsenebildiğini gösteriyor.
• Atıf ve Doğrulama Eksikliği: Çalışmalar, YZ yanıtlarının %50’sinde kaynak gösterilmediğini ortaya koyuyor. Stanford Üniversitesi’nden uzmanlar, her ifadenin doğrulanabilir kaynaklarla desteklenmesi gerektiğini vurguluyor.

Sonuç ve Genel Değerlendirme

Yapay zekâ, arama motorları ekosistemini temelden değiştiriyor. Kullanıcılar hızlı ve kişiselleştirilmiş bilgiye ulaşırken, arama motorları AEO gibi yeni optimizasyon stratejilerine uyum sağlamak zorunda kalıyor. Ancak güvenilirlik ve şeffaflık sorunları çözülmeden, YZ tabanlı arama sistemlerine tam güven sağlamak mümkün görünmüyor. YZ’yi etkin şekilde entegre eden platformlar rekabette avantaj kazanacak. Ancak içerik üreticileri ve yayıncılar, azalan trafik nedeniyle yeni iş modelleri geliştirmek zorunda kalacak.