Küresel iş piyasasında üniversite diplomasının değişen değeri, son zamanlarda The Economist gibi yayınların gündeminde. Artık soru, ‘üniversiteye gitmeli miyim? Bugün Youtube’da The Economist’in yeni yayınladığı videoya denk geldim. Aslında son zamanlarda çoğumuzun denk geldiği sohbetidir “arkadaş boşuna okuduk, bak ustaya şu kadar kazanıyor”.
Ülkemiz özelinde olan konu değil global olarakta bugün bir lise öğrencisine “üniversiteye gitmeli miyim?” diye sorsanız, alacağımız cevap artık eskisi kadar net olmayabilir. Yıllar boyunca bir diploma, iyi bir işin ve güvenli bir geleceğin biletini temsil ediyordu. Ancak teknoloji, özellikle de yapay zekâ çağının yükselişi, bu denklemdeki değişkenleri kökten değiştirdi.
Üniversite Diplomalarının Değişen Değeri
ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu (BLS) verilerine göre, 25 yaş ve üzeri için lise mezunları ve lisans derecesine sahip olanlar arasındaki işsizlik oranı farkı 2010 civarında en yüksek seviyelerden birine ulaşmış ve sonraki yıllarda daralmıştır. Bu durum, diplomanın ayırt edici gücünün azaldığı tezini desteklemektedir.
Videoya göre bunun iki ana neden öne çıkıyor. Birincisi, üniversitelerin kitleselleşmesiyle eğitim kalitesinde düşüş yaşanması. Artık herkes üniversiteye gidebiliyor, bu da diplomanın “ayırt edici” değerini azaltıyor. İkincisi, birçok işin artık üniversite diploması gerektirmemesi. Bilgisayar kullanmak, temel analiz yapmak, hatta içerik üretmek. bir zamanlar “beyaz yaka işi” sayılan birçok beceri bugün herkesin elinin altında.
Mezunların İş Olanaklarının Değişmesi
Bir diğer büyük değişim, mezunların iş bulduğu alanlarda yaşanıyor. Finans, hukuk, sigorta gibi geleneksel sektörlerde genç istihdam oranı yıllardır düşüyor. Avrupa’da 15–24 yaş arası istihdam bu alanlarda son on beş yılda %16 azaldı. Üstelik bu düşüş, yapay zekadan bile önce başlamış görünüyor.
Öte yandan, yeni ekonomi farklı kapılar açıyor. Bugün bir mühendis, tam zamanlı çalışmak yerine serbest danışmanlık yapıyor; bir tasarımcı, beş farklı ülkeye aynı anda hizmet veriyor. Veri analitiği, dijital pazarlama, yapay zekâ destekli içerik üretimi, hatta freelance danışmanlık gibi alanlar büyüyor.
Sorun işin yok olması değil, işin biçiminin değişmesi. Hızlı değişen iş hayatında yeni motto mezunlar artık hazır kalıplara otomasyon ile yapılan işlere değil, kendi yollarını yaratmaya hazırlanmalı gibi görünüyor ama bu uzun vadede nasıl bir değişim olacağı belli değil.
Yapay Zeka Çağında Ne Okumalı?
Yapay zeka (AI) bugün hayatımızı kolaylaştırıyor, Google’ın yerini alıp almayacağını zamanla göreceğiz ama geleceği etkilemeye başladı. Sadece 5 yıl önce tüm aileler çocuklarını çılgınlar gibi kodlama dersleri aldırmaya çalışıyordu. Bir kaç yıl içerisinde herşey değişti ;Videoda anlatıldığı üzere 91% IT profesyoneli, becerilerinin birkaç yıl içinde eskimesinden endişe ediyor. Çünkü yapay zekâ, rutin teknik işleri devralıyor.
Yapay zeka yalnızca iş alanlarını değil, eğitim tercihlerini de dönüştürüyor. “AI meslekleri elimizden mi alacak?” sorusu birçok gençlerde ve ailelerde kaygı yaratıyor. Fakat daha doğru sormamız gereken soru bence “AI ile birlikte hangi beceriler daha değerli olacak?” Bugün kodlama öğrenmek hâlâ önemli, ancak kalıcı değil. Buna karşılık, yaratıcılık, eleştirel düşünme, problem çözme ve empati gibi insana özgü yetenekler çok hızlı değer kazanıyor.
OECD’nin araştırmalarına göre, “öğrenmeyi öğrenmek” geleceğin en kritik yetkinliği. Bu nedenle, öğrenciler yalnızca ne öğreneceklerini değil, nasıl öğreneceklerini de düşünmeli. Bir diploma değil, sürekli öğrenme alışkanlığı geleceğe yatırım anlamına geliyor.
İş Deneyimi Artık Küçümsenemez
Eskide üniversitelerde naylon staj tabi vardı angarya olarak görülürdü. Günümüzde üniversiteyi “hazırlık süreci” olarak görürken iş dünyası artık gerçek deneyim talep ediyor. Videodaki araştırmalara göre, staj yapmış öğrenciler mezuniyet sonrası altı ay içinde iş bulma olasılığını %23 oranında artırıyor. Petrol, enerji ve madencilik gibi sektörlerde bu oran %65’e kadar çıkıyor.
Yeni çağda artık teori size kapıyı aralar; içeri girmenizi sağlayan şey ise deneyim olacak gibi görünüyor. Üstelik bu deneyim illa büyük şirketlerde staj yapmak anlamına gelmiyor. Gönüllü projelerde yer almak, freelance çalışmak, hatta kişisel bir girişim denemesi bile fark yaratıyor. Çünkü işverenler artık sadece “ne bildiğinizi” değil, nasıl öğrendiğinizi görmek istiyor.
Geleceği Yetkinlikle Tasarlamak
Gelecekte iş bulma garantisi ve finansal istikrar için sektör trendlerini, büyüyen alanları ve iş piyasası taleplerini takip ederek seçim yapılmalı; adaptasyon ve sürekli öğrenme önemli. Belki de yeni çağın en büyük başarısı, sürekli öğrenci kalabilmektir. Çünkü makineler hızla öğreniyor, ama merak hâlâ sadece insana ait. Bu yüzden geleceği planlamanın en iyi yolu, öğrenmeyi asla bırakmamaktır.
Kısa vadede mümkün değil ama gelecekte belki üniversiteler dört yıl olmayacak. Çağın öğrenme hızına paralel olarak, birkaç senede iş hayatına hazırlayan odaklı programlara dönüşecek.
Yapay zekâ, diplomaları değersizleştirmiyor — sadece diploma ile birlikte gelen zihniyeti yeniden tanımlıyor. Artık formül basit ama derin: Diploma + Deneyim + Adaptasyon + İnsani Yetkinlikler = Dayanıklı Kariyer. Ebeveynler olarak mutlaka diplomanın adından çok, üniversitenin öğrenciyi deneyime ve soft skill geliştirmeye ne kadar zorladığını araştırmalıyız.
Konu ile alakalı yada benzer diğer konular:
